Η σημασία της προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (Intellectual Property Rights- IPR) και οι καινοτόμες Startups. Πατέντες, trade secrets και άλλες δυνατότητες προστασίας της καινοτομίας

Γράφει η Κατερίνα Παπαθωμά, μέλος του ΚΕΜΕΛ, Business Coach & Mentor, Business Advisor

Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (Intellectual Property Rights- IPR) κατέχουν, τελευταία, κεντρική θέση στη συζήτηση για την καινοτομία και την εφευρετικότητα (innovation & entrepreneurship). Αυτό ενδεχομένως συμβαίνει γιατί ζούμε σε μια κοινωνία που βασίζεται στην πληροφορία και τη γνώση και όπου τα άυλα αγαθά αποτελούν την σημαντικότερη πηγή αξίας. Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας διακρίνονται σε: διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες – patents), δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyrights), εμπορικά σήματα  (trademarks), σχέδια (designs) και εμπορικά μυστικά (trade secrets).

Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες) προστατεύουν τις τεχνολογικές επινοήσεις/ εφευρέσεις που μπορεί να αφορούν είτε προϊόντα είτε διαδικασίες που δεν έχουν περιέλθει στην δημόσια σφαίρα, μπορεί να εφαρμοστούν στη βιομηχανία και να προφέρουν έναν καινούργιο τρόπο να γίνει κάτι ή μια καινούργια τεχνολογική λύση σε ένα πρόβλημα. Παραδείγματα εφευρέσεων που μπορούν δυνητικά να χαίρουν προστασίας πατεντών αποτελούν οι virtual reality λύσεις, οι 5G τεχνολογίες, μια καινούργια θεραπευτική αντιμετώπιση, κλπ.

Τα copyrights προστατεύουν πρωτότυπα έργα τέχνης και πνευματικής δημιουργίας. Παραδείγματα είναι τα βιβλία, οι φωτογραφίες, οι πίνακες ζωγραφικής, η μουσική, τα προγράμματα υπολογιστών, διαφημίσεις, κλπ.

Τα εμπορικά σήματα (trademarks) προστατεύουν διακριτά σήματα που μπορεί να παραπέμπουν στην επιχειρησιακή προέλευση ενός προϊόντος. Brand ονομασίες όπως της Nike ή του διάσημου λογότυπου της LEGO, είναι τυπικά παραδείγματα τέτοιων εμπορικών σημάτων.

Τα σχέδια (designs) προστατεύουν την οπτική εμφάνιση ενός προϊόντος και μπορεί να αποτελούνται από δισδιάστατα ή τρισδιάστατα στοιχεία. Παράδειγμα μπορεί να είναι το σχήμα ενός μπουκαλιού κρασιού ή το υλικό για την κατασκευή της βάσης ενός φωτιστικού.

Τέλος, τα εμπορικά μυστικά- trade secrets αφορούν εμπιστευτικές πληροφορίες που εμφανίζονται να έχουν εμπορική αξία και που είναι γνωστές σε περιορισμένο αριθμό ατόμων τα οποία (άτομα) έχουν λάβει εύλογα μέτρα για να τις τηρήσουν μυστικές. Παράδειγμα trade secret είναι η σύνθεση του Listerine ή της Coca-Cola.

Παρά τις ιδιαιτερότητες όλες οι κατηγορίες έχουν έναν κοινό στόχο: να προστατέψουν τον κάτοχο από μη εγκεκριμένη εκμετάλλευση της διανοητικής του δημιουργίας.

Είναι σημαντικό, ανάλογα με τη φάση ανάπτυξης του προϊόντος να υπάρχει παράλληλος σχεδιασμός των απαραίτητων μέτρων προστασίας IPRs με τη στενή συνεργασία αξιόπιστου νομικού συμβούλου.

Ιδιαίτερα για τις καινοτόμες start ups, η προστασία των IPRs εξασφαλίζει στους κατόχους την ιδιοκτησία της εφεύρεσης τους και, όπως αναφέρθηκε, αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων και venture capitalists (VCs).

1. Η σημασία των IPRs στις καινοτόμες start ups

Τρείς βασικά είναι οι λόγοι για την επιλογή της ΙΡ προστασίας: ενισχύει τα κίνητρα για το R&D και την καινοτομία, προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και υποστηρίζει την περαιτέρω ανάπτυξη της επιχείρησης.

Ειδικά για το R&D είναι σημαντικό ακόμη και πριν την κατοχύρωση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας η εξασφάλιση της εμπιστευτικότητας όλων όσοι εμπλέκονται. Αυτό διότι η διαρροή κάποιου στοιχείου ενδέχεται να οδηγήσει στην αποτυχία της όλης διαδικασίας κατοχύρωσης. Επομένως, για τις startups οι πατέντες είναι σημαντικές όχι μόνο έναντι του ανταγωνισμού αλλά και λόγω του σημαντικού turn over, της μετακίνησης δηλαδή του προσωπικού από την μία εταιρία στην άλλη.

Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα: τα ισχυρά δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας σχετίζονται ευθέως με σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Παρά ταύτα, η διαδικασία κατοχύρωσης αυτών των δικαιωμάτων δεν είναι τόσο εύκολη.

Η προστασία από IPRs δημιουργεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα όταν (Ι) είναι κατάλληλη για το προϊόν και το πεδίο που η εταιρία λειτουργεί και (ΙΙ) ολοκληρώνεται με μια αποτελεσματική κάλυψη των πνευματικών δικαιωμάτων.

Αυτό είναι ένα σημείο που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής από τις startups: θα πρέπει να έχει μελετηθεί και να αποφασισθεί από την ομάδα ότι η καινοτομία που πρόκειται να κατοχυρωθεί αντιπροσωπεύει το business που στοχεύουν και ότι αυτό το γνωρίζουν καλά στο χρονικό σημείο της κατάθεσης προς κατοχύρωση, της πατέντας. Στην αντίθετη περίπτωση μπορεί να προκύψει πατέντα που δεν θα βοηθήσει σαν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Επίσης, ενδέχεται να μην αποκλείσει τον ανταγωνισμό από παρόμοια προϊόντα και έτσι μπορεί να περιοριστεί η επιτυχία του εγχειρήματος. Συμπερασματικά, η προστασία ΙΡR εξασφαλίζει τη διαφοροποίηση της εταιρίας από τους ανταγωνιστές της, στο ίδιο segment της αγοράς, και με τη διαφοροποίηση αυτή, εξασφαλίζει την υλοποίηση των στόχων σε μερίδιο αγοράς και ανάπτυξη εσόδων- δηλαδή εξασφαλίζει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

Επενδύσεις και οικονομική ανάπτυξη: τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας θεωρούνται δείκτης-κλειδί (key indicator) των τεχνολογικών και αναπτυξιακών δυνατοτήτων καθώς και σημαντικό περιουσιακό στοιχείο της αξίας μιας εταιρίας. Για αυτούς τους λόγους, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που κατέχει μια καινοτόμος startup προσελκύουν το ενδιαφέρον των επενδυτών, ειδικά των venture capitalists. Επομένως είναι σημαντικό μια καινοτόμος startup να κτίζει ένα ισχυρό και ισοζυγισμένο IPR portfolio που θα εξασφαλίσει την προσέλκυση επενδυτών. Επίσης ένα καλό IPR portfolio μπορεί να μετατραπεί με επιτυχία σε χρηματικό εισόδημα. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό να υπάρχει κατανόηση και αξιοποίηση των διαφορετικών μορφών IPRs, επί πλέον της πατέντας και των trade marks, design, trade secrets, brands κλπ.

Είναι γνωστό ότι για τους επενδυτές όπως οι άγγελοι και άλλοι, το πιο σημαντικό είναι να επιτύχουν μια αποτελεσματική και κερδοφόρα έξοδο. Για να γίνει αυτό θα πρέπει η startup να λάβει υπόψη της το καταλληλότερο μίγμα IPRs σε σχέση με το στάδιο στη διαδικασία ανάπτυξης που βρίσκεται.

Τέλος, είναι κρίσιμης σημασίας ο ορισμός των ισχυρισμών-claims που περιλαμβάνονται στην πατέντα. Για παράδειγμα, προσδιορίζοντας την τεχνολογία με περιορισμένο εύρος μπορεί να αφήσει χώρο στους ανταγωνιστές να αναπτύξουν δικά τους προϊόντα στο περιθώριο αυτό. Οι επενδυτές θα εντοπίσουν μία τέτοια δυνατότητα κατά το due diligence και δεν θα είναι ιδιαίτερα θετικοί. Από την άλλη, ένα μεγάλο εύρος claims μπορεί να οδηγήσει στην ακύρωση της πατέντας.

2. Εμπορικά μυστικά- trade secrets

Αναφέρθηκε στην αρχή η έννοια του εμπορικού μυστικού. Είναι ένα καθεστώς προστασίας που χρησιμοποιείται συχνά από τις εταιρίες startups. Να επαναλάβουμε ότι ο κάτοχος του trade secret έχει την αποκλειστική υπευθυνότητα για τον έλεγχο και τη διασφάλιση της διατήρησης του μυστικού.

Για τον λόγο αυτό θα πρέπει από τη startup να καταρτιστεί ένα πρόγραμμα προστασίας ακολουθώντας τα ακόλουθα προτεινόμενα βήματα:

 (α) Εντοπίζεται το στοιχείο που θεωρείται εμπορικό μυστικό (trade secret Μπορεί να           προστατευτούν σαν trade secrets, στοιχεία όπως αλγόριθμοι, R&D πληροφορίες, συνταγές   και φόρμουλες, συνθέσεις, συνδυασμοί, μεθοδολογίες, marketing plans, κατάλογοι       πελατών, διαδικασίες παραγωγής ή επεξεργασίας, διαδικασίες συντήρησης/ διόρθωσης (repairing process) ή συνδυασμοί δεδομένων.

Τα χαρακτηριζόμενα ως εμπορικά μυστικά- trade secrets, είναι στοιχεία που δεν πρέπει να γίνονται γνωστά ή να είναι προσβάσιμα από άλλους ενδιαφερόμενους.

Η διάρκεια του καθεστώτος trade secret είναι δυνητικά απεριόριστη αντίθετα με ότι συμβαίνει με άλλα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που προστατεύουν το know-how.

(β) Διαμορφώνεται το πρόγραμμα για την προστασία του εμπορικού μυστικού:

• Εντοπίζεται και περιγράφεται το εμπορικό μυστικό (βλέπε ανωτέρω)
• Διασφαλίζεται ότι η πρόσβαση σε εμπιστευτικές πληροφορίες γίνεται μόνο όταν χρειάζεται στη βάση της εκφρασμένης ανάγκης
• Με νομική βοήθεια από αξιόπιστο δικηγορικό γραφείο, δημιουργούνται και τηρούνται με αυστηρότητα έγγραφα όπως οι NDAs- Non Disclosure Agreements, Συμφωνίες Εμπιστευτικότητας ή κατάλληλα συμβόλαια του τύπου Confidentiality Agreements που συνομολογούνται με όλους όσοι έρχονται σε επαφή με στοιχεία που έχουν χαρακτηριστεί από τον κάτοχο τους ως trade secret.

Τα trade secrets προστατεύονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση έναντι 4 μη νόμιμων δράσεων: απόκτηση, χρήση ή δημοσιοποίηση του εμπορικού μυστικού χωρίς τη συγκατάθεση του κατόχου και πλάγιας παραβίασης (indirect infringement)

(γ) Λεπτομερής μελέτη των τρόπων που ενδεχομένως το trade secret θα μπορούσε να εκτεθεί.

Τα εμπορικά μυστικά μπορεί να αποκαλυφθούν με έντιμο και σύννομο τρόπο με το λεγόμενο reverse engineering (ανάλυση και επαναδημιουργία) του προϊόντος ή με το να δημιουργηθεί το ίδιο προϊόν εξ αρχής με άλλο τρόπο.

Το καθεστώς trade secret είναι συχνά μέρος μιας καλής στρατηγικής στις περιπτώσεις προστασίας υπηρεσιών (services) και λιγότερο στις περιπτώσεις φυσικού προϊόντος, διαδικασιών καινοτομίας ή σε αγορές με ισχυρό ανταγωνισμό τιμών.

Το καθεστώς εμπορικού μυστικού πρέπει να χρησιμοποιείται με τη δέουσα προσοχή και φειδώ δεδομένου ότι συχνά παρατηρείται δημοσιοποίηση ή και το reverse engineering και ως εκ τούτου είναι κατάλληλο για τις συγκεκριμένες περιπτώσεις που αναφέρθηκαν.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι υπάρχει αδιαμφισβήτητη αξία σε περίπτωση ανάπτυξης και εφαρμογής μιας στρατηγικής και της ανάλογης τακτικής, προστασίας των εμπορικών μυστικών.

Παρακάτω αναφέρονται μερικά από τα οφέλη:

• Βελτιώνει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα
• Ενδεχομένως να συνδυαστεί η προστασία εμπορικού μυστικού και δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας ώστε να προκύψει ισχυρότερη προστασία
• Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την στρατηγική αξία της καινοτομίας και έτσι να προσελκυστούν επενδυτές
• Τα εμπορικά μυστικά μπορεί να εκποιηθούν κατευθείαν από τους κατόχους τους ή μέσω ανάθεσης σε τρίτους ή με δυνητικές επιχειρησιακές συνεργασίες.

3. Ευκαιρίες οικονομικής υποστήριξης για την κατοχύρωση IPRs

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η κατοχύρωση IPRs για τις startups είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αυτό βέβαια συνοδεύεται από την ανάλογη οικονομική επιβάρυνση που είναι σημαντική δεδομένων των οικονομικών δυνατοτήτων αυτών των εταιριών.

Είναι καλό λοιπόν οι εφευρέτες να ενημερώνονται προκειμένου να αξιοποιούν οποιαδήποτε ευκαιρία προκύπτει σε τοπικό ή σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Για παράδειγμα το European Patent Office, προκειμένου να υποστηρίξει τις SMEs και τις Start ups εφαρμόζει μειωμένες χρεώσεις για αυτές τις εταιρίες.

Επίσης, κατά διαστήματα ανακοινώνονται προγράμματα υποστήριξης start ups τα οποία πρέπει να αναζητούνται επισταμένα. Ήδη από τον Ιανουάριο του 2023 έχει ανακοινωθεί ειδικό SME Fund 60 million euros για την προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (https://single-market-economy.ec.europa.eu/news/new-2023-sme-fund-eu60-million-protect-intellectual-property-eu-smes-2023-01-23_en).

Βιβλιογραφία:

• Πληροφορίες αντλήθηκαν από το site: www.4iPcouncil.com
• Χρησιμοποιήθηκε το άρθρο της  Cecilia Sofia Ruta “the benefits of a strong IPR Policy in Europe. EUIP action plan and the view of innovative start ups” 4iPCouncil, https://www.4ipcouncil.com
• Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 6/2002 του Συμβουλίου της 12^ης Δεκεμβρίου 2001 για τα κοινοτικά σχέδια και υποδείγματα