Οικογενειακή επιχείρηση είναι κάθε επιχείρηση που ανήκει σε ένα ή περισσότερα μέλη μιας οικογενείας με τρόπο ώστε η οικογένεια  να κατέχει την πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου και  να ασκεί τον έλεγχο της διαχείρισης και των αποφάσεων. Το μέγεθος ποικίλει. Μπορεί να είναι ένα μικρό συνοικιακό κατάστημα ή μια πολυεθνική επιχείρηση. Φυσικά οι οικογενειακές επιχειρήσεις κατά κανόνα ανήκουν στο κλάδο των μικρών επιχειρήσεων.

Η οικογενειακή επιχείρηση είναι ο κορμός της Ελληνικής οικονομίας.

Στην Ελλάδα πάνω από το 80% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές και συνολικά συνεισφέρουν κατά τα 2/3 στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της Ελλάδας και στις δημιουργούμενες θέσεις εργασίας, σύμφωνα με στοιχεία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΒΕΑ).

Πλεονεκτήματα οικογενειακής επιχείρησης

• Τα μέλη μιας οικογένειας μεταφέρουν τους μεταξύ τους δεσμούς και την προσήλωσή τους στους οικογενειακούς στόχους στον κοινό επιχειρησιακό στόχο, αυτό της επιτυχούς πορείας  της επιχείρησης.

• Για τον λόγο αυτό είναι διατεθειμένα να παρέχουν ακόμη και άμισθη εργασία για όσο    χρόνο απαιτηθεί.

• Επιπρόσθετα μεταφέρουν τις οικογενειακές τους αξίες στο επιχειρηματικό περιβάλλον και έτσι λειτουργούν συνεκτικά και  αποτελεσματικά. Την σχέση τους αυτή την μεταφέρουν α) στους πελάτες επιδιώκοντας διαπροσωπικές και σταθερές σχέσεις με αυτούς και β) στους εργαζόμενους, επιδιώκοντας μακροχρόνια εργασιακή σχέση με αυτούς και πίστη μεταξύ τους.

• Δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων και επιθυμούν να φημίζονται γι’ αυτό.

• Οι οικογενειακές επιχειρήσεις υιοθετούν στρατηγικό σχεδιασμό και στρατηγικές αποφάσεις που επεκτείνονται και επηρεάζουν τις επόμενες γενιές.

Μειονεκτήματα οικογενειακής επιχείρησης

• Ο ιδιοκτήτης δεν απεκδύεται εύκολα των εξουσιών  και της αποκλειστικής ευθύνης για την λήψη αποφάσεων, με αποτέλεσμα να μην αποκεντρώνει τα διοικητικά του καθήκοντα και έτσι η επιχείρηση είναι one man show.

• Στις οικογενειακές επιχειρήσεις προωθούνται τα μέλη της οικογένειας, πολλές φορές χωρίς αξιοκρατικά κριτήρια, αντί για καταξιωμένα εξωτερικά στελέχη. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη και εξωστρέφεια της επιχείρησης.

• Οι επιχειρηματικές αποφάσεις λαμβάνονται με κριτήρια οικογενειακών δεσμών και συναισθημάτων αντί με αυστηρά επιχειρησιακά κριτήρια. Συνεπακόλουθα δεν επιβάλλεται εύκολα η απαιτούμενη πειθαρχία, μέχρι να δημιουργηθούν οι συνέργειες και συνεννοήσεις,  αναβάλλονται κρίσιμες αποφάσεις και μεταφέρονται στοιχεία συντηρητισμού και αντίστασης στις αλλαγές, όπως θα γινόταν στο οικογενειακό περιβάλλον. Οι οικογενειακές αξίες, που αποτελούν πλεονέκτημα μπορούν ταυτόχρονα να γίνουν και μειονέκτημα αν αποκτήσουν χαρακτήρα εμμονής, αναστέλλοντας την ανάπτυξη της επιχείρησης (π.χ. η αλλαγή του μηχανολογικού εξοπλισμού, η εισαγωγή τεχνολογιών αιχμής στην παραγωγική διαδικασία της επιχείρησης)

Αποτελεί σημαντική πρόκληση η μετάπτωση της επιχείρησης στην επόμενη γενιά

Κάθε οικογένεια έχει τα προβλήματά της, αλλά όταν τα οικογενειακά προβλήματα μπλέκονται με τα επιχειρηματικά, τότε γίνονται περισσότερο περίπλοκα.

Στις ΗΠΑ,  μόνο το 30 % των οικογενειακών επιχειρήσεων μεταβιβάζονται με επιτυχία από την πρώτη σε δεύτερη γενιά, ενώ μόνο 12 %  μεταβιβάζονται με επιτυχία από τη δεύτερη γενιά στην τρίτη γενιά. Μόνο το 13% των οικογενειακών επιχειρήσεων παραμένουν στην οικογένεια για περισσότερα από 60 χρόνια. Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι πολύ διαφορετική.

Σχετικές μελέτες δείχνουν ότι μόνον ένα μικρό ποσοστό ιδιοκτητών έχει καθορίσει το συνεχιστή του έργου του πέντε χρόνια πριν την αποχώρησή του από την εταιρία. Ο έγκαιρος σχεδιασμός της διάδοχης κατάστασης στην ηγεσία μιας οικογενειακής επιχείρησης αποτελεί τον κρίσιμο παράγοντα στη μετάπτωση στην επόμενη γενιά για να αποφεύγονται διαξιφισμοί και να διασφαλίζεται η ομαλή συνέχεια της επιχείρησης.

Πετυχημένες πρακτικές στη μετάπτωση οικογενειακών επιχειρήσεων στην επόμενη γενιά

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο προγραμματισμός παίζει σημαίνοντα  ρόλο στην μεταβίβαση των οικογενειακών επιχειρήσεων στις επόμενες γενιές. Οι ειδικοί συστήνουν ένα πρόγραμμα διαδοχής με ορίζοντα πενταετίας ή και περισσότερο, προκείμενου η διαδοχή να γίνει ήρεμα και χωρίς άγχος.

Το 94% των οικογενειακών επιχειρήσεων με υψηλό εισόδημα στις ΗΠΑ εποπτεύονται από ένα συμβούλιο (εποπτικό ή συμβουλευτικό). Στο συμβούλιο αυτό συμμετέχουν μέλη της οικογένειας μόνο κατά το 1/3. Αυτό δηλώνει  ότι η επιδιώκεται η άποψη στελεχών από το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης για να συμβάλλει στην καλή διακυβέρνησή  της.

Τα νεώτερα μέλη της οικογένειας, που θα παραλάβουν την επιχείρηση στο μέλλον,  απασχολούνται σε διάφορους τομείς για να διαμορφώσουν εμπειρία και δεξιότητες σε τεχνικά, λειτουργικά η διοικητικά θέματα ώστε να είναι έτοιμα για τα μελλοντικά τους καθήκοντα.

Η ύπαρξη τυποποιημένων διαδικασιών, και ίσως και διαδικασίας ISO (πιστοποίησης ποιότητας),  βοηθά ώστε η επιχείρηση να λειτουργεί με τάξη και πειθαρχία κατά την διάρκεια της μεταβίβασης και ενημέρωσης της νέας γενιάς, αλλά και μετά.

Μια άλλη θετική πρακτική είναι η επιχείρηση να χρησιμοποιεί εξωτερικούς διαμεσολαβητές για την επίλυση εσωτερικών διενέξεων μεταξύ των μελών της οικογένειας,  εκμεταλλευόμενη την αντικειμενική κρίση τρίτων.

Πετυχημένες πρακτικές  για τον νέο διαχειριστή της οικογενειακής επιχείρησης

• Αγκαλιάστε την ιστορία της οικογενειακής επιχείρησης: Συνεργαστείτε στενά με τον προηγούμενο διαχειριστή και μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε για :

• την οικονομική κατάσταση , τις επιτυχίες και τις προκλήσεις, τους τομείς δυνητικής ανάπτυξης πριν την δική σας ανάληψη καθηκόντων

• την ιστορία της οικογενειακής σας επιχείρησης, τι ενέπνευσε την επιχείρηση, ποια ήταν το αρχικό όραμα, ποιες ήταν οι καλύτερες στιγμές στην ιστορία της και οι δυσκολότεροι αγώνες της.

Με τον τρόπο αυτό  θα εκτιμήσετε τι έχει δημιουργηθεί μέχρι τώρα και μπορεί να σας εμπνεύσει για την επόμενη φάση της οικογενειακής σας επιχείρησης .

• Αναλογιστείτε το μέλλον : Αναλογιστείτε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο για την επιχείρηση πενταετίας ή ακόμα και δεκαετίας. Εκτός από ένα πλάνο επιτυχίας και συνέχειας της επιχείρησης αναλογιστείτε ακόμη, σε έκτακτη περίπτωση, τις ενέργειες που πρέπει να κάνετε αν θελήσετε να αποχωρήσετε από την διοίκηση της οικογενειακής σας επιχείρησης. Θα μπορούσατε να σταματήσετε την λειτουργία της και  υπό ποιες προϋποθέσεις; Θα μπορούσατε να την πουλήσετε σε  μη συγγενή και  υπό ποιες προϋποθέσεις;

• Επικοινωνήστε τις αλλαγές που προτίθεστε να εφαρμόσετε: Σαν νέος διαχειριστής, πιθανόν να διαβλέπετε ευκαιρίες για ανάπτυξη, π.χ. την ανάπτυξη ηλεκτρονικών πωλήσεων μέσω e-shop. Πριν προχωρήσετε στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών ή πλάνου πωλήσεων ή άλλης ιδέας για την ανάπτυξη, εξηγήστε πως σχεδιάζετε να ωφελήσει αυτό την επιχείρηση και σε ποιο χρονικό ορίζοντα. Θα πρέπει να αποδείξετε ότι οι προβλέψεις σας για την ανάπτυξη της οικογενειακής σας επιχείρησης είναι σωστές και όχι απλώς αντιδράσεις σε ότι κάνουν οι ανταγωνιστές σας στην αγορά.

• Αντιμετωπίστε με ευαισθησία  την προηγούμενη γενιά που αποχωρεί και σας παραδίδει τα ηνία, επειδή είτε ως ιδρυτές είτε ως διάδοχοί τους δαπάνησαν χρόνο και κόπο για να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν την οικογενειακή επιχείρηση που παραλάβατε.

Η οικογενειακή επιχείρηση αποτελεί τον αιμοδότη της Ελληνικής οικονομίας και πρέπει να διασφαλιστεί η μελλοντική της προοπτική.

Πηγή: Ελεύθερη απόδοση στα Ελληνικά δεδομένα από μέλη του ΚΕΜΕΛ https://www.score.org/blog/what-makes-family-business-successful